Η Πρακτική Άσκηση Φοιτητών κατέχει ξεχωριστή θέση στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση, γιατί συμβάλλει άμεσα στη σύνδεσή της με την παραγωγή. Συγκεκριμένα στα ΤΕΙ, η Πρακτική Άσκηση αποτελεί μέρος του εκπαιδευτικού έργου και αναπόσπαστό κομμάτι των σπουδών. Αποσκοπεί στην ενημέρωση των ασκούμενων για τη διάρθρωση και λειτουργία των μονάδων παραγωγής ή έρχεται να συσχετίσει άμεσα τις θεωρητικές και εργαστηριακές γνώσεις που αποκτήθηκαν κατά τη διάρκεια των σπουδών.
Ο σκοπός των χρηματοδοτούμενων Προγραμμάτων της Πρακτικής Άσκησης είναι η βελτίωση της οργάνωσης της Πρακτικής Άσκησης, η δημιουργία ενός σύγχρονου, προσαρμοσμένου στις απαιτήσεις της εποχής, μηχανισμού ανεύρεσης και προβολής των θέσεων υποδοχής σπουδαστών για ΠΑ και η θεσμοθέτηση ενός μηχανισμού συνεχούς αξιολόγησης και βελτιστοποίησης του προγράμματος ΠΑ.
Οι στόχοι του Προγράμματος ΠΑ είναι:
- Η απόκτηση μια πρώτης εμπειρίας/προϋπηρεσίας σχετικής με το επάγγελμα και η επαγγελματική ένταξη στο χώρο που πραγματοποιήθηκε η ΠΑ
- Η ουσιαστικότερη αφομοίωση της επιστημονικής γνώσης μέσα από τη διαδικασία της επαγγελματικής εξάσκησης, η ανάδειξη των δεξιοτήτων των φοιτητών καθώς και η ανάπτυξη επαγγελματικής συνείδησης
- Η ομαλότερη μετάβαση των σπουδαστών από το χώρο της προετοιμασίας τους στο χώρο της παραγωγής, των επιχειρήσεων και των οργανισμών
- Η εξοικείωση των φοιτητών με τις απαιτήσεις του εργασιακού περιβάλλοντος, καθώς και με τις εργασιακές σχέσεις και το ύψος των απολαβών όπως αυτές διαμορφώνονται στην ελληνική πραγματικότητα
- Η καλλιέργεια ευνοϊκών συνθηκών για τη δημιουργική συνάντηση διαφορετικών επιστημονικών κλάδων και η ενθάρρυνση της αυτενέργειας και της επαγγελματικής επινοητικότητας των ασκουμένων.
- Η δημιουργία ενός δίαυλου αμφίδρομης μεταβίβασης πληροφοριών μεταξύ Ιδρυμάτων Ανώτατης Εκπαίδευσης και παραγωγικών φορέων, ώστε να διευκολύνεται η μεταξύ τους συνεργασία.
- Η ενσωμάτωση των νέων τάσεων και αναγκών της αγοράς εργασίας και της ζήτησης για συγκεκριμένες ειδικότητες και δεξιότητες των αποφοίτων στα προγράμματα σπουδών που προσφέρονται από τα Ιδρύματα Ανώτατης Εκπαίδευσης της χώρας.
Η γνωριμία και η απόκτηση ουσιαστικής επαφής των φοιτητών και σπουδαστών με τον εργασιακό χώρο αποτελεί σημαντικό μέρος του προγράμματος σπουδών στα περισσότερα συστήματα ανώτατης εκπαίδευσης στην Ευρώπη. Στα πλαίσια αυτά, το περιεχόμενο των προπτυχιακών σπουδών έχει σήμερα αναμορφωθεί, ώστε να περιλαμβάνει την εφαρμογή της αποκτημένης γνώσης, δυνατότητα που θα κληθεί να επιδείξει ο απόφοιτος στο πρώτο του εργασιακό περιβάλλον. Για παράδειγμα, στις Πολυτεχνικές Σχολές στη Γαλλία έχει αποδειχθεί ιδιαίτερα λειτουργικό ένα σύστημα σταδιακής ανάπτυξης πρακτικής άσκησης (ένας μήνας στο τρίτο έτος, τρεις μήνες στο τέταρτο και έξι μήνες στο πέμπτο), το οποίο τροφοδοτεί το φοιτητή με την ανάλογη με τις θεωρητικές του γνώσεις εξοικείωση με το επάγγελμα, με αποτέλεσμα τελικά να αποκτά – μαζί με την εμπειρία από το πέρασμα από όλες τις φάσεις πραγματοποίησης ενός έργου – και τη δυνατότητα προσανατολισμού ως προς την επιλογή εξειδικεύσεων στην περαιτέρω προπτυχιακή και μεταπτυχιακή ενδεχομένως πορεία του. Εξάλλου, σε άλλες χώρες του εξωτερικού, τα Ιδρύματα Ανώτατης Εκπαίδευσης εστιάζουν σαφώς στην επίτευξη μεγάλων δεικτών απορρόφησης των αποφοίτων τους από την αγορά εργασίας, διαμέσου της αποτελεσματικής δραστηριοποίησής τους προς την κατεύθυνση της αγοράς εργασίας. Τούτο αποτελεί βασικό κριτήριο για την επιλογή ενός Ιδρύματος από τους υποψήφιους φοιτητές. Μάλιστα σε πολλά Ιδρύματα, η σύνδεση αγοράς εργασίας και παροχής γνώσεων φτάνει στην πιο δημιουργική της μορφή με τη δημιουργία κατάλληλων προϋποθέσεων για την ανάπτυξη της καινοτομίας και επιχειρηματικότητας των τελειοφοίτων και τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας μέσα από αυτή τη δραστηριότητα.
Στην Ελλάδα, η Πρακτική Άσκηση στον χώρο της Ανώτατης Εκπαίδευσης μέχρι σήμερα είχε μεγάλη συμμετοχή φοιτητών, ενώ αποτελεί επί μακρόν θεσμοθετημένο τμήμα των προγραμμάτων σπουδών που προφέρονται από τα Τεχνολογικά Εκπαιδευτικά Ιδρύματα (ΤΕΙ). Για όλα τα Τμήματα των ΤΕΙ η Πρακτική Άσκηση είναι μέρος του Προγράμματος Σπουδών με σαφές θεσμικό πλαίσιο οργάνωσης και κομβικό σημείο ενίσχυσης του τεχνολογικού τους χαρακτήρα. Διαμέσου της εφαρμογής των επιχειρησιακών προγραμμάτων, ο θεσμός της Πρακτικής Άσκησης στην Ανώτατη Εκπαίδευση ενισχύθηκε.
Ωστόσο, παρά τη σταδιακά αυξανόμενη υλοποίηση προγραμμάτων Πρακτικής Άσκησης και τη δημιουργία μιας σταθερής και μόνιμης σχέσης συνεργασίας των Ιδρυμάτων Ανώτατης Εκπαίδευσης με το εργασιακό περιβάλλον, αποτελεί κοινή διαπίστωση ότι τα ποιοτικά αποτελέσματα από την υλοποίηση των προγραμμάτων Πρακτικής Άσκησης συχνά υπολείπονται των στόχων και των προσδοκιών από αυτά. Βασικός στόχος λοιπόν της υλοποίησης νέων προγραμμάτων Πρακτικής Άσκησης, είναι η ποιοτική αναβάθμιση, η επέκταση και η ενίσχυση των προγραμμάτων της Πρακτικής Άσκησης, με απώτερο σκοπό την επίτευξη ουσιαστικής αμφίδρομης ανάδρασης μεταξύ Ανώτατης Εκπαίδευσης και εργασιακού χώρου στο πλαίσιο των προγραμμάτων σπουδών στις βαθμίδες και τα επίπεδα της εκπαίδευσης που έχουν έξοδο στην αγορά εργασίας. Επιδιώκεται δηλαδή όχι μόνο η τυπική, αλλά και η ουσιαστική σύνδεση της εκπαίδευσης με την παραγωγή, σε τέτοιο βαθμό ώστε η Πρακτική Άσκηση των φοιτητών και σπουδαστών να μην αποτελεί μόνο αίτημα των Ιδρυμάτων προς την αγορά εργασίας, αλλά και αίτημα της αγοράς εργασίας προς όλα τα Ιδρύματα Ανώτατης Εκπαίδευσης, τόσο τα Πανεπιστήμια, όσο και τα ΤΕΙ.
Σκοπός των νέων χρηματοδοτούμενων προγραμμάτων της Πρακτικής Άσκησης είναι η βελτίωση της οργάνωσης της Πρακτικής Άσκησης, η δημιουργία ενός σύγχρονου, προσαρμοσμένου στις απαιτήσεις της εποχής, μηχανισμού ανεύρεσης και προβολής των θέσεων υποδοχής σπουδαστών για την Πρακτική Άσκηση και η θεσμοθέτηση ενός μηχανισμού συνεχούς αξιολόγησης και βελτιστοποίησης του προγράμματος Πρακτικής Άσκησης. Προωθείται η ανάπτυξη πλαισίου κινήτρων, τόσο για την αύξηση των συμμετεχόντων φοιτητών και σπουδαστών, όσο και για την προσέλκυση περισσοτέρων επιχειρήσεων υποδοχής της Πρακτικής Άσκησης.
Οι προϋποθέσεις που τίθενται για την επίτευξη των ανωτέρω στόχων είναι:
- η ενίσχυση των φοιτητών και σπουδαστών και η ένταξή τους στην παραγωγική διαδικασία μέσω των κατάλληλων μηχανισμών που έχουν αναπτυχθεί στα Ιδρύματα Ανωτάτης Εκπαίδευσης.
- η ορθή ενημέρωση των ασκουμένων φοιτητών και σπουδαστών για τον χώρο στον οποίο πρόκειται να πραγματοποιήσουν την Πρακτική τους Άσκηση.
- η διάχυση της ενημέρωσης στα ενδιαφερόμενα μέρη (ενδεικτικά χρήση ηλεκτρονικής ιστοσελίδας, ειδικό πρόγραμμα ενημέρωσης φοιτητών και σπουδαστών από τα πρώτα εξάμηνα σπουδών κ.α.).
Στην Ελλάδα, η Πρακτική Άσκηση των σπουδαστών στα Τεχνολογικά Εκπαιδευτικά Ιδρύματα (ΤΕΙ) αποτελεί επί μακρόν θεσμοθετημένο τμήμα των προγραμμάτων σπουδών. Σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία, οι σπουδαστές των Τεχνολογικών Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων, πραγματοποιούν υποχρεωτικά εξάμηνη Πρακτική Άσκηση στο συγκεκριμένο επάγγελμα μετά το τέλος του εβδόμου εξαμήνου σπουδών και αφού έχουν παρακολουθήσει με επιτυχία μεγάλο μέρος των υποχρεωτικών ωρών του Προγράμματος Σπουδών. Το ισχύον θεσμικό και νομικό πλαίσιο για την Πρακτική Άσκηση των Τεχνολογικών Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων της χώρας (ΤΕΙ).
Ο θεσμός της Πρακτικής Άσκησης συνδέεται με το επίκεντρο της φυσιογνωμίας και του ρόλου των Τεχνολογικών Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων ως Ιδρυμάτων, με κατεύθυνση την εφαρμογή και διάδοση της Τεχνολογίας. Με το θεσμό της Πρακτικής Άσκησης γίνεται ουσιαστική σύνδεση της θεωρίας και της πράξης, της εκπαίδευσης και της παραγωγής. Η σύνδεση αυτή των σπουδαστών και των ιδρυμάτων κατ’ επέκταση με τις συνθήκες και τα προβλήματα της παραγωγής, αποδίδει αμοιβαία θετικά αποτελέσματα και επενεργεί, έτσι ώστε η εκπαίδευση να παρέχει εφαρμόσιμες γνώσεις.
Με βάση το ισχύον εκπαιδευτικό σύστημα των Τεχνολογικών Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων, τον κεντρικό ρόλο και ευθύνη στο σχεδιασμό, την υλοποίηση και την παρακολούθηση της Πρακτικής Άσκησης έχει το Τμήμα. Η Πρακτική Άσκηση υποστηρίζεται επιστημονικά και διοικητικά από το Τμήμα με την εμπλοκή:
- Του Υπευθύνου της Πρακτικής Άσκησης
- Της Επιτροπής της Πρακτικής Άσκησης
- Των Εποπτών της Πρακτικής Άσκησης και
- Της Γραμματείας του Τμήματος.
Ο Υπεύθυνος της Πρακτικής Άσκησης είναι αυτός που έχει την επιστημονική ευθύνη για την υλοποίηση της δραστηριότητας στο σύνολό της και αυτός που προεδρεύει στην Επιτροπή της Πρακτικής Άσκησης. Η Επιτροπή της Πρακτικής Άσκησης είναι συνήθως τριμελής αποτελούμενη από τον Υπεύθυνο της Πρακτικής Άσκησης και δύο μέλη, που ορίζονται από το Τμήμα, από τα μέλη του Εκπαιδευτικού Προσωπικού (Ε.Π). Σε κάποια Τμήματα η επιτροπή αυτή συμπληρώνεται άτυπα και με δύο εκπροσώπους των σπουδαστών που ορίζονται από τον οικείο σύλλογο. Η Επιτροπή Πρακτικής Άσκησης έχει τις παρακάτω αρμοδιότητες:
- Είναι υπεύθυνη για τον εντοπισμό θέσεων και την τοποθέτηση των σπουδαστών στις θέσεις πρακτικής άσκησης.
- Προετοιμάζει τα έντυπα της πρακτικής άσκησης που συμπληρώνουν οι σπουδαστές.
- Δέχεται τις αιτήσεις των σπουδαστών από τη Γραμματεία του Τμήματος μαζί με τις σχετικές βεβαιώσεις, από τις οποίες προκύπτει ότι πληρούνται οι προϋποθέσεις για την υλοποίηση της εκπαιδευτικής αυτής υποχρέωσης.
- Στη συνέχεια αφού διαπιστώσει, τη συνάφεια του αντικειμένου της πρακτικής άσκησης με το γνωστικό αντικείμενο των σπουδών του ενδιαφερόμενου σπουδαστή, καθώς και την επάρκεια και καταλληλότητα της στελέχωσης σε επιστημονικό και λοιπό προσωπικό και την επάρκεια της υποδομής του φορέα, προτείνει την τοποθέτηση του στην προσφερόμενη θέση.
- Προτείνει στο Συμβούλιο του Τμήματος τον ορισμό επόπτη εκπαιδευτικού για την παρακολούθηση της Πρακτικής Άσκησης.
- Κάνει την τελική αξιολόγηση της Πρακτικής Άσκησης κάθε σπουδαστή και συντάσσει την έκθεση αναφορά στο Τμήμα.
- Αρχειοθετεί το υλικό της Πρακτικής Άσκησης και ενημερώνει βάσεις δεδομένων.
Ο Επόπτης της Πρακτικής Άσκησης έχει τις παρακάτω αρμοδιότητες:
- Επισκέπτεται και ελέγχει κατά διαστήματα τους χώρους υλοποίησης της Πρακτικής Άσκησης, το αντικείμενο εργασίας και την πρόοδο του ασκούμενου σπουδαστή και τον καθοδηγεί για την καλύτερη διεξαγωγή της.
- Συνεργάζεται με τον επόπτη του φορέα για την καλύτερη εκπαίδευση του σπουδαστή.
- Ελέγχει το ημερολόγιο εργασιών στο βιβλίο Πρακτικής Άσκησης και συντάσσει και υπογράφει την Τελική Έκθεση Αξιολόγησης.
Έχοντας ως στόχο τη βελτίωση της οργάνωσης της Πρακτικής Άσκησης με ενδεχόμενη αναβάθμιση και αξιοποίηση της υπάρχουσας υποδομής, του υπάρχοντος στελεχιακού δυναμικού και των μηχανισμών του Ιδρύματος, τη δημιουργία και ενίσχυση ενός σύγχρονου, προσαρμοσμένου στις απαιτήσεις της εποχής, μηχανισμού εξεύρεσης φορέων υποδοχής και θέσεων Πρακτικής Άσκησης συναφών με το γνωστικό αντικείμενο των ασκουμένων, καθώς και τη θεσμοθέτηση ενός μηχανισμού συνεχούς αξιολόγησης και βελτιστοποίησης του προγράμματος Πρακτικής Άσκησης, δράσεις που δύναται να συμβάλουν προς την κατεύθυνση αυτή είναι:
- Η απλοποίηση (μείωση της γραφειοκρατίας) και συστηματοποίηση των διαδικασιών υλοποίησης των προγραμμάτων Πρακτικής Άσκησης.
- Η έγκαιρη ενημέρωση και πληροφόρηση των σπουδαστών για τις απαιτούμενες διαδικασίες προετοιμασίας και υλοποίησης της Πρακτικής Άσκησης.
- Η καθιέρωση μίας συστηματικότερης μεθόδου παρακολούθησης της Πρακτικής Άσκησης από τους Επιστημονικούς Υπεύθυνους.
- Η παροχή κινήτρων σε επιχειρήσεις για παροχή θέσεων Πρακτικής Άσκησης.
Η σωστή υλοποίηση του προγράμματος Πρακτικής Άσκησης απαιτεί τη συστηματική παρακολούθησή του, μέσω μηχανισμών επίβλεψης ως προς την προσφερόμενη ποιότητα για τον ίδιο το σπουδαστή και κατ’ επέκταση για το οικείο Τμήμα. Η προτεινόμενη μέθοδος παρακολούθησης, εποπτείας και αξιολόγησης του προγράμματος της Πρακτικής Άσκησης θα αποτελέσει βασικό κριτήριο αξιολόγησης για τη χρηματοδότηση των εν λόγω έργων.
Άμεση επικοινωνία σπουδαστή – εργοδότη με το Γραφείο Πρακτικής Άσκησης κατά τη διάρκεια εκπόνησης της πρακτικής άσκησης
Επισημαίνεται η ανάγκη λειτουργίας του Γραφείου Πρακτικής Άσκησης κατά την περίοδο που εκπονείται η Πρακτική Άσκηση από τους σπουδαστές. Η άμεση επαφή του σπουδαστή, αλλά και του εργοδότη, με το Γραφείο κατά την υλοποίηση της Πρακτικής Άσκησης είναι σημαντική για την επίλυση τυχόν προβλημάτων.
Οργάνωση δυνατότητας Πρακτικής Άσκησης για σπουδαστές ΑμεΑ και σπουδαστές προερχόμενους από ευάλωτες κοινωνικές ομάδες
Τα άτομα με αναπηρία και τα άτομα που προέρχονται από ευάλωτες κοινωνικές ομάδες βιώνουν καθημερινά σε όλες τις βαθμίδες του εκπαιδευτικού συστήματος διακρίσεις και αποκλεισμούς, για την άρση των οποίων απαιτείται μια ουσιαστική μεταρρύθμιση της εκπαίδευσής τους. Κρίνεται λοιπόν απαραίτητη η δημιουργία μηχανισμών εύρεσης κατάλληλων θέσεων Πρακτικής Άσκησης για τις ομάδες σπουδαστών ΑμεΑ, καθώς και σπουδαστές προερχόμενους από ευάλωτες κοινωνικές ομάδες. Επίσης, ιδιαίτερα σημαντική είναι και η ανάληψη ειδικών δραστηριοτήτων για την κατάλληλη πληροφόρηση, προετοιμασία, υποστήριξη και ενδυνάμωση των συγκεκριμένων ομάδων ατόμων.